Kultni slovenacki filmovi

Samo deset godina nakon projekcije Pokretnih slika braće Limijer, ljutomerski advokat Karol Grosman je 1905. godine snimio prva dva slovenačka filmska dokumenta — ODLAZAK SA MISE i SAJAM U LJUTOMERU. Pionir slovenačkog filma godinu dana kasnije na filmskoj traci zabeležio je još i trenutke iz svoje bašte, s naslovom U VRTU. Grosmanovi filmski zapisi predstavljaju početak šarenolike istorije slovenačkog filma.
Janko Ravnikar je 1931. godine snimio prvi slovenački celovečernji film U KRALJEVSTVU ZLATOROGA, u kojem su, po scenariju Juša Kozaka, opisane prirodne lepote slovenačkih planina, odnosno Triglava. Sedam godina kasnije usledio je prvi zvučni film OMLADINSKI DANI Maria Forestera, koji je zvučno opremio slovenački pronalazač i radio-tehničar Rudi Omota. Film prikazuje okupljanje i gimnastičke vežbe katoličke omladine u Ljubljani. Tek posle 1945. godine u kinematografskoj mreži, koju je novčano potpomogla ili sufinansirala Socijalistička republika Slovenija u okviru nekadašnje Jugoslavije, obrazovale su se i nacionalna filmska distribucija Vesna Film (1946), sistematska i programska proizvodnja Triglav Film (1946), a sa magazinom Film (1950) i kontinuirana publicistička delatnost. Prvi celovečernji zvučni film Franca Štiglica NA SVOJOJ ZEMLJI (1948), snimljen u žanru partizanskog filma, obrađivao je pitanje rata i revolucije, ponajviše sa stanovišta ličnog doživljaja. U istom žanru, između ostalih, slede filmovi DOLINA MIRA Franca Štiglica (1956) i VIDIMO SE U SLEDEĆEM RATU Živojina Pavlovića (1980). Pedesetih godina Jože Gale snimio je prvi celovečernji dečji, odnosno omladinski film KEKEC (1951), koji je godinu dana kasnije nagrađen zlatnim lavom na festivalu u Veneciji. Godine 1953. František Čap stvorio je prvi slovenački filmski hit VESNA, koji je samo u Ljubljani pogledalo oko 100 000 ljudi. Šezdesetih godina slovenačku filmsku scenu obeležili su pre svega autorski filmovi. Filmovi „novog talasa“ PLES NA KIŠI Boštjana Hladnika i ekspresionistička literarna adaptacija BALADA O TRUBI I OBLAKU Franca Štiglica nastali su 1961. godine. Godina 1967, u kojoj su snimljeni modernistički film Matjaža Klopčiča NA PAPIRNIM AVIONIMA i BIKOVI TVRĐAVE Jožeta Pogačnika, predstavlja vrhunac jugoslovenskog „crnog talasa“. Slovenačka kinematografija je šezdesetih godina doživela i institucionalni preporod: Ljubljana je dobila Kinoteku, počeo je da izlazi filmski magazin Ekran, Akademija dramskih umetnosti dobila je Odeljenje za filmsku i televizijsku režiju, a 1968. osnovana je i Slovenačka filmska arhiva. Sedamdesetih godina počele su adaptacije slovenačke književnosti, na primer film CRVENO KLASJE (1970) Živojina Pavlovića i U KLANCU (1971) Vojka (1971) Vojka Duletiča. Hladnik se u duhu hipi pokreta latio slobodne ljubavi u filmu MASKARADA, koji je cenzurna komisija sklonila daleko od javnosti na više od deset godina. Osamdesetih godina svojim prvencima stekli su ugled režiseri Karpo Godina i Franci Slak. Dok se Godinin postmodernistički SPLAV MEDUZE (1980) okušao u razbijenoj dramaturgiji sa umetnutim scenama s javnih mesta, Slakovo KRIZNO RAZDOBLJE (1981) uhvatilo se u koštac s „rudimentarnim“ realizmom. Godine 1982. nastao je i tragikomični CRVENI BOOUGIE Karpa Godine, koji je pokušao da rasprši agitpropovsku ideologiju.
Posle osamostaljivanja, početkom devedesetih godina prošlog veka, samostalna država Republika Slovenija preuzela je odgovornost za subvencioniranje, odnosno (su)finansiranje slovenačke filmske produkcije. Godine 1994. osnovan je Filmski fond RS, koji obezbeđuje kontinuirano planiranje i delovanje filmske proizvodnje, kao i sufinansiranje iz državnog budžeta. U zemlji i inostranstvu uspešni filmovi kao što su KARMEN Metoda Pevca (1996), EKSPRES, EKSPRES Igora Šterka (1997), STEREOTIP Damjana Kozoleta (1998) i U LERU Janeza Burgera (1999), postavili su slovenački film na mapu evropskog i svetskog filma. U novom veku već se vidno iskazuje planski razvoj kinematografije, koji je slovenačkom filmu doneo pre svega napredak u kvalitetu. Godine 2001. Slovenija je postala punopravna članica evropskog koprodukcijskog fonda Euroimages. Septembra iste godine Jan Cvitkovič je, kao nova rediteljska nada, za svoj film HLEB I MLEKO dobio lava. To je bio prvi lav u istoriji slovenačkog filma posle KEKECA. I mnogi filmovi mlađe generacije režisera zadnjih su godina dobijali visoke nagrade na brojnim domaćim i međunarodnim festivalima, na primer film Maje Vajs ČUVAR GRANICE (2002), koji je na Berlinskom festivalu dobio nagradu za najinovativniji film. Kratki igrani film Stefana Arsenijevića (A)TORZIJA je 2003. dobio zlatnog medveda na Berlinskom festivalu, Prix UIP nagradu Evropske filmske akademije i bio nominovan za nagradu Američke filmske akademije.
Istorija slovenačkog filma je na svoj način možda „komplikovanija“ od istorije velikih nacionalnih kinematografija… Istorije manjih kinematografija su, naime, po pravilu istorije pojedinačnih filmova, koji se i iz ugla autorske politike ili žanrovske usmerenosti više slivaju u manje nego u veće opuse, više u niz razlika nego u masu sličnosti i to kako u idejnom, tako i u estetskom pogledu… Slovenački film je na sasvim poseban način vijugao između politike i zabave, industrije i estetike, ideologije i umetnosti.
Silvan Furlan

Početkom ove decenije na saradnju ju je pozvao slovenački reditelj Jan Cvitkovič, impresioniran njenim specifičnim talentom. Snimili su "Hleb i mleko", za koji je on dobio "Zlatnog lava" za najboljeg debitanta u Veneciji (2001), a zatim i film "Od groba do groba", koji je postigao uspjeh na međunarodnim festivalima.

bttp: Snimili su neki pre nekoliko godina sa pokojnom Sonjom Savić, dok je još bila živa. Valjda reditelj nije znao u šta se upušta i koliko je ona bila prsla.

Sećam se nekih emisija povodom tog filma, tipa sa FEST-a, gostovala je ona i taj reditelj i dal još neki glumac. Uglavnom ona je bila skroz van sebe, dal je gutala neke ekstazije ili šta, ali niko nije mogao da dođe do reči, a ona kuje u zvezde reditelja, film, sve naj naj naj naj naj... Bilo mi smešno, kao i ona neka emisija koju je vodila posle.

Elem, eto možeš da potražiš taj film preko Sonje Savić, to ti je novije a nominovan je za neke nagrade ili šta ti ja znam.